Het is volgens mij echt even de hit van dit moment, en dat is niet voor niets. Het boek Armoede uitgelegd aan mensen met geld van Tim ‘S Jongers, dat dit jaar verscheen, snijdt een belangrijk thema aan. En een thema waarover veel oordelen, vooroordelen en onduidelijkheden bestaan. Ook bij mezelf. Want hoewel ik door mijn ervaring denk wel enige kennis te hebben van armoede, val ik dankzij mijn sociale vangnet uiteindelijk altijd in de categorie ‘mensen met geld’. En daar gaat het met begrip toch vaak een beetje mis.
In dit artikel:
Het dominante Armoedeverhaal
Het dominante armoedeverhaal dat de meeste mensen kennen, is dat armoede een gebrek aan geld is. Heb je dusdanig weinig geld dat je niet in je basisbehoeften kunt voorzien, kom je dan ook ‘onder de armoedegrens‘.
Die armoedegrens is overigens ook weer niet helemaal duidelijk, want daarvoor kun je in Nederland te maken hebben met de categorie ‘laag inkomen’ en ‘niet-veel-maar-toereikend’. Waarbij niet altijd rekening wordt gehouden met de praktijk. Het is ook niet voor niets dat volgens de laatste cijfers ongeveer een derde van de Nederlandse huishoudens moeite heeft om de eindjes aan elkaar te knopen.
Het is dus een beetje onduidelijk wie überhaupt onder dit armoedeverhaal vallen. En hoe lang je in een situatie moet zitten om ‘armoede’ te kunnen claimen.
En daarnaast: als je puur kijkt naar een gebrek aan geld, dan is dat op te lossen door meer geld te verdienen. Door, even simpel gezegd, er een baantje bij te nemen. Of door te besparen, door gewoon wat minder geld uit te geven.
Een element dat volgens ‘S Jongers niet wordt meegenomen en dat wél heel essentieel is, is bestaansonzekerheid.
Wat is bestaansonzekerheid?
Bestaansonzekerheid is een situatie waarin je al langere tijd onzekerheid hebt in belangrijke onderwerpen als inkomen, werk, gezondheid, woonsituatie of sociale relaties.
Ofwel: de rek is er op één of (vaak) meerdere van die vlakken uit, waardoor je niet veel tegenslagen kunt hebben. En waarbij één tegenslag je bijvoorbeeld in de schulden kan katapulteren. Wat dat betreft heb je als mens eigenlijk te maken met veel meer vormen van kapitaal dan alleen financieel kapitaal. Mensen in armoede hebben weinig beschikking over die verschillende soorten kapitaal.
En dan verplaatst het gesprek over armoede zich ineens naar een andere laag, een andere context. Ik heb hier wel eens vaker gedeeld over de schaarstemindset. Uit onderzoek is gebleken dat mensen die langere tijd in armoede leven (ofwel: te maken hebben met bestaansonzekerheid) meer moeite hebben met het grote plaatje overzien, waardoor ze vaker beslissingen voor de korte termijn nemen.
Jeweetwel: geld uitgeven ‘nu het er nog is’, in plaats van schulden aflossen of sparen voor later. Waardoor dit soort situaties heel lang voort kunnen duren, soms wel generaties.
Dit soort voorbeelden kom je in het hele boek tegen. Voorbeelden die laten zien dat de één gewoon een stevige bodem heeft om op te bouwen, terwijl de ander het doet met zuigend drijfzand.
Armoede uitgelegd aan mensen met geld
In Armoede uitgelegd aan mensen met geld vertelt Tim ‘S Jongers zijn verhaal en daarmee het verhaal van veel anderen. Hij is opgegroeid in extreme armoede. Zo vertelt hij over het toilet in zijn jeugd (‘een hok in de tuin’), over zijn leefstijl (‘frikandellen met frisdrank in een huis met schimmel’) en de uithuiszetting waar hij als jongere mee te maken kreeg. Uiteindelijk wist hij met het behalen van zijn Master-diploma als het ware ’toe te treden tot een andere wereld’. Een wereld van hoogopgeleiden, waarin ‘de mensen met geld’ leven. Die vooral uitgaan van een meritocratie, waarbij je alles kunt bereiken als je je best doet.
En waarin niet zoveel aandacht is voor armoede, want ‘dan moet je maar beter je best doen’.
Maar uiteindelijk werken de gevolgen van langdurige armoede vaak zolang door en draait het om zoveel meer dan om geld, dat ‘gewoon beter je best doen’ niet de oplossing is.
Dat laat hij ook zien aan de hand van het voorbeeld van zijn gebit. De korte versie: mondverzorging stond in zijn jeugd niet bovenaan het lijstje der belangrijkheden, als student viel hij op zijn mond en waren zijn tanden kapot. Een goedkope reparatie bleek tot twee keer toe een slechte, waardoor zijn gebit er helemaal niet meer uitzag en hij jarenlang niet durfde te lachen.
Zijn conclusie: het niet hebben van geld om het probleem meteen goed op te lossen is een oppervlakkig aspect van armoede, de invloed die dat op de rest van zijn bestaan had is een diep aspect van armoede.
Hij geeft ook aan dat dat de maatschappij eigenlijk uiteindelijk meer kost. Doordat er nu 2 miljard bespaard wordt door mondzorg voor volwassenen uit het basispakket te halen, zijn er veel meer tandziekten die weer zorgen voor o.a. (duur) ziekteverzuim en uiteindelijk misschien zelfs werkloosheid.
Alles heeft gevolgen
De belangrijkste boodschap van het boek is misschien wel dat alles gevolgen heeft en dat die gevolgen niet altijd goed worden doorgedacht. Niet door de samenleving en niet door de politiek.
En dat maakt dat vanuit zowel de maatschappij als vanuit de politiek vaak niet gekeken wordt naar de oorzaken achter de oorzaken. Dan krijg je geen oplossingen, maar symptoombestrijding.
Dan komen er bijvoorbeeld subsidies op zonnepanelen die arme mensen helemaal niet kunnen betalen, waardoor hun energierekening hoog blijft en zij dus eigenlijk helemaal niet geholpen zijn met deze ‘oplossing’.
Of veel verdergaand: de gevolgen die bijvoorbeeld de fysieke gevolgen van armoede (slecht en niet kunnen eten) die volgens het principe van epigenetica generaties lang invloed kunnen hebben. Wat er in feite voor zorgt dat de sporen van armoede al voor je geboorte in je DNA aanwezig kunnen zijn. Dat kan nadelig werken op je gezondheid, maar ook rondom zaken als zelfbeeld, zelfvertrouwen en emotionele stabiliteit (of beter gezegd: het gebrek daaraan).
Wat vind ik van Armoede uitgelegd aan mensen met geld?
Ik vind het een mooi boek, dat aanzet tot nadenken. Ondanks dat Mark Rutte in zijn tijd als minister-president al eens aangaf dat Nederland geen armoede kent, is dat er wel degelijk. Misschien niet als je het vergelijkt met een inwoner van Kenia of met hoe mensen in de jaren ’70 leefden. Wél als je kijkt naar de situatie van nu, met de huizenprijzen van nu, de boodschappenprijzen van nu, de inkomens van nu, etc. Dan kunnen we volgens mij niet ontkennen dat een groot deel van Nederland het zwaarder heeft dan eerder én dat er een groep is die het simpelweg niet redt.
Het boek voelt soms ook wel een beetje kort door de bocht. Hoewel dat natuurlijk mijn beperkte visie kan zijn. Zo lijkt het wat kort om te doen of alle ‘hoogopgeleide’ mensen hetzelfde zijn. Oh, en ook niet alle hoogopgeleide mensen verdienen bakken geld en ‘maken de dienst uit in de samenleving’.
En ik snap dat er meer aandacht mag komen voor specifiek structurele armoede. Maar maakt dat het meteen verkeerd dat de reden dat er momenteel al meer aandacht voor is, zit in het gegeven dat de huidige ‘bestaanszekeren’ willen voorkomen dat ze ‘bestaansonzeker’ worden?
Aannames
Er zitten veel aannames in, veel gevolgtrekkingen die kunnen gebeuren, maar die niet standaard hoeven te gebeuren. Daardoor kan het soms wat zwaar en groot voelen. En misschien is dat ook wel juist de bedoeling van de schrijver. Want als we het niet als ‘crisis’ zien, doen we niets.
Ook denk ik dat bepaalde dingen soms worden ingekleurd om ze mooier in het verhaal te laten passen. Zo lees ik bijvoorbeeld over (on)gezonde boodschappen: “Als verse bio-broccoli rond de vijf euro per kilo kost en een doos frikandellen nog geen drie, dan is de keuze met een smalle beurs en een hoofd vol stress snel gemaakt. […] En shoppen in de bonus is financieel slim shoppen, toch?” Waarbij dan Albert Heijn als voorbeeld wordt genomen. Je kunt ook de Lidl pakken (regelmatig in de aanbieding voor +- 2 euro/kilo). En eventueel niet biologisch, maar dan is het verschil natuurlijk wat minder indrukwekkend.
Ook wordt enerzijds benadrukt dat armoede niets met domheid te maken heeft, en later benoemd dat kinderen die opgroeien in arme gezinnen minder woorden kennen. Dat is omdat ze ‘dezelfde woorden, dezelfde spraakpatronen en dezelfde conversatielengtes’ gebruiken als hun ouders. Dat lijkt ietwat tegenstrijdig.
Nu zijn dat details. Bovendien kunnen sommige details ook gewoon wat anders overkomen omdat de schrijver van oorsprong uit België lijkt te komen.
Must-read
Dat neemt niet weg dat dit een boek is dat iedereen gewoon moet lezen. Simpelweg omdat dit thema te belangrijk is om weg te stoppen. En omdat het wegstoppen niet leidt tot een oplossing, zoals we in de afgelopen decennia hebben gezien.
Bovendien staat er nog véél meer in dan ik kwijt kan in deze recensie. Schrijnende voorbeelden en een heel duidelijk beeld van hoe breed de klauwen van armoede eigenlijk graaien. En hoeveel invloed ze hebben, óók op mensen die heel hard hun best doen dat te ontvluchten.
Heb jij Armoede uitgelegd aan mensen met geld al gelezen? En wat vond je ervan?
Volg LekkerLevenMetMinder nu ook op Pinterest, Facebook en Instagram!Deze post kan affiliate-links bevatten. Dit betekent dat ik een commissie krijg als je iets via deze links koopt. Uiteraard kost dit jou niets extra's (soms is het zelfs voordeliger!) en kun je erop rekenen dat ik alleen links opneem van websites of producten waar ik zelf 100% achter sta. Gebruik je deze links voor je overstap, aanmelding of aankoop? Dank je! Je helpt mij dan weer om nóg meer mooie content te kunnen maken!
Ik vind Tim geweldig. Heb hem een paar keer zien spreken en werd me bewust van mijn eigen blinde vlekken.
Ik had vroeger ook last van datgene wat je veel ziet op bespaarblogs en wat Tim aanduidt als; ik ben niet arm maar als ik het was zou ik een veel slimmere/betere arme zijn dan jij!
Iets waar we echt vanaf moeten!
Ik heb het boek afgelopen juli geluisterd via de bibliotheek. Hij leest het zelf voor. Het is even wennen aan zijn stem en tongval en dan goed te doen.
Het boek maakte indruk op mij. Het deed wat met mijn denken over armoede. De vraag die bij mij niet beantwoord werd was hoe je aan de basis zou kunnen werken aan het oplossen van armoede, zonder dat het paternalistisch wordt.
Ik ben daarna het boek “Gratis geld voor iedereen” van Rutger Bregman nog eens gaan luisteren. Dat is al wat ouder maar nog steeds waardevol. Toch vraag ik me af of zoiets de echte oplossing zou zijn tegen armoede. Juist doordat er zoveel factoren zijn die ook dan weer zouden zorgen dat mensen arm zijn.
Het blijft leuk en nuttig om dit soort boeken te lezen of luisteren. En ik ben blij dat dat via de bibliotheek kan.